Sindhu River Information in Marathi सिंधू नदी माहिती sindhu nadi mahiti marathi ही देखील हिमालयातील बर्फाच्छादित शिखरांत उगम पावणाऱ्या नद्यापैकी एक आहे. ब्रह्मपुत्रा नदी प्रमाणे ही नदी देखील तीन देशात वाहते. तिबेटमध्ये समुद्रसपाटीपासून 5,182 मीटर उंचीवर कैलास रांगेत मानसरोवरात उगम पावून ती वायव्य दिशेकडे आपला प्रवास सुरू करते. तिबेटमधील सुरुवातीच्या प्रवाहमार्गानंतर ती भारतात प्रवेश करते. येथे तिची वाहण्याची दिशा आग्नेय – वायव्य असून सुमारे 709 किमी अंतरावर ती पाकिस्तानात प्रवेश करते.
सिंधू नदी माहिती – Sindhu River Information in Marathi
| सिंधू नदी | माहिती |
| लांबी | सुमारे 2,880 किमी |
| देश क्षेत्र | भारत, पाकिस्तान आणि चिन |
| नदीप्रणाली ते क्षेत्र | 3,21,284 चौ.की. |
| उपनद्या | झास्कर, अस्तुर, पंचनंद, शयोक, गिलगिट, काबूल |
| उगमस्थान | हिमालयातील बर्फाच्छादित शिखरांत |
उगमस्थान:-
सिंधू नदी देखील हिमालयातील बर्फाच्छादित शिखरांत उगम पावणाऱ्या नद्यापैकी एक आहे. ब्रह्मपुत्रा नदी प्रमाणे ही नदी देखील तीन देशात वाहते. तिबेटमध्ये समुद्रसपाटीपासून 5,182 मीटर उंचीवर कैलास रांगेत मानसरोवरात उगम पावून ती वायव्य दिशेकडे आपला प्रवास सुरू करते. तिबेटमधील सुरुवातीच्या प्रवाहमार्गानंतर ती भारतात प्रवेश करते. येथे तिची वाहण्याची दिशा आग्नेय – वायव्य असून सुमारे 709 किमी अंतरावर ती पाकिस्तानात प्रवेश करते. येथे दक्षिणेस वळते व तिची हीच दिशा अरबी समुद्राला मिळेपर्यंत कायम राहते. आपल्या मुखाशी तिने त्रिभुज प्रदेश तयार केला असून सभोवतालच्या प्रदेशात मोठ्या प्रमाणावर गाळाचे संचयन केले आहे. हिला डाव्या तीरावर झास्कर, अस्तुर,पंचनंद व उजव्या तीरावर शयोक, गिलगिट, काबूल या उपनद्या येऊन मिळतात.
- नक्की वाचा: नर्मदा नदी माहिती
लांबी व तिचे क्षेत्र:-
- सिंधू नदीचे भारतातील जलसंग्राहक क्षेत्र 3,21,284 चौकिमी आहे.
- सिंधू नदीची एकूण लांबी सुमारे दोन हजार 2,880 की. मी असली तरी तिचा फक्त 709 किमी लांबीचा प्रवाह भारतातून जातो.
सिंधू नदीचा प्रवाहमार्ग व उपनद्या:-
हिमालयातील लडाख व झास्कर या दोन पर्वतश्रेणीमधून ही नदी वायव्येकडे वाहते. येथे हिला उजव्या तीरावर श्योक, शिग्गर डाव्या तीरावर झास्कर व हॅले या महत्त्वाच्या उपनद्या येऊन मिळतात. पानगँग सरोवराच्या दक्षिणेस सिंधू नदी लडाख पर्वतश्रेणी ओलांडून दक्षिणेकडे येते. याच ठिकाणी तिला उजवीकडून गिलगिट व डावीकडून अस्तूर या नद्या येऊन मिळतात.
- नक्की वाचा: गोदावरी नदी माहिती
शयोक ही सिंधूची ची महत्त्वाची उपनदी
समुद्रसपाटीपासून 5000 मीटर उंचीच्या देपसांग मैदानात उगम पावते व पश्चिमेकडे वाहत येते. काराकोरम पर्वत जवळ नदीने वळण घेतलं असून ती नंतर लडाख व काराकोरम यांमधून आग्नेय- वायव्य दिशेत वादी व शेवटी स्कर्दू शहराच्या उत्तरेस 40 किमी अंतरावर सिंधू नदीला येऊन मिळते.
गिलगिट नदी
काश्मीरच्या वायव्य भागात उगम पावते. झास्कर नदी झास्कर पर्वतश्रेणीच्या उत्तर उतारावरून वाहत येते व लेहच्या दक्षिणे 40 किमी अंतरावर सिंधू नदीला येऊन मिळते. झेलम, चिनाब, सतलज, रावी व बिआस या सिंधू नदीच्या महत्त्वाच्या उपनद्या होत. यांपैकी सतलज नदी सोडून बाकीच्या नद्यांचे उगम भारतात आहे. या नद्या काही अंतरापर्यंत भारतात वाहतात व नंतर पाकिस्तानात वाहतात.
झेलम नदी
काश्मिरध्ये पर्वतीयशृंखलांच्या पूर्व भागात वेरीनाग येथे उगम पाऊन काश्मीरच्या खोऱ्यातून वळणे घेत वुलर सरोवराला येऊन मिळते. सपोर येथे ती सरोवरातून बाहेर पडते. बारामुल्ला ते मुजफ्फराबादच्या दरम्यान तिने पीरपांजाल श्रेणी घड्या तयार केल्या आहेत. झेलम शहराजवळ की भारतीय हद्द ओलांडून पाकिस्तानात प्रवेश करते व सुमारे 322 किमी अंतर गेल्यावर चिनाब नदीला मिळते. तिच्या एकूण 724 किमी लांबीचा प्रवाहमार्गांपैकी सुरुवातीचा 402 किमी लांबीचा भाग भारतात येतो. यापैकी 170 किमी लांबीचा प्रवाहमार्गाने भारत-पाक सीमा निश्चित केली गेली आहे.
चिनाब नदी
लांबी 1180 किमी आहे; परंतु या नदीचा उगमाकडचा सुमारे 500 किमी लांबीचा प्रवाहमार्गच भारतात येतो. हिमाचल प्रदेशात बारा-लाचा खिंडीजवळ सुमारे 4,900 मीटर उंचीच्या समोरासमोरील दोन भागातून चंद्रा आणि भागा या दोन नद्या उगम पावतात. तांडी शहराजवळ त्या परस्परांना मिळतात.हा दोहोंचा संयुक्त प्रवाह चिनाब नाव या नावाने ओळखला जातो.
सतलज नदी
तिबेटमधील जास्त उंचीच्या भागात उगम पावून सुमारे 400 किमी अंतरापर्यंत सिंधू नदीला समांतर वाहत जाऊन झास्कर व बृहत – हिमालय ओलांडते. सिप्की-ला खिंडीजवळ ती भारतात प्रवेश करते. येथे साधारणत: पूर्व- पश्चिम दिशेला वाहते. तिच्या एकुण 1450 किमी प्रवाहमार्गांपैकी सुमारे 1050 किमी लांबीचा मार्ग भारतातून जातो. यापैकी सुमारे 90 किमी अंतर ती पश्चिम सीमेला समांतर वाहते.
बियास नदी
पीर पंच पिरपांजल श्रेणीत समुद्रसपाटीपासून 4,062 मीटर उंचीवर रोहतांग खिंडीजवळ उगम पावते. उत्तर – दक्षिण दिशेत सुमारे 60 किमी अंतर गेल्यावर ती पश्चिमेस वळते. पूर्व- पश्चिम दिशेत 150 किमी अंतर गेल्यावर ती परत दक्षिणेस वळते. व ते सुमारे 100 किमी अंतर गेल्यावर ती सीमेच्या थोडया अलीकडे सतलज नदीला उजवीकडून मिळते. बियास नदीची एकूण लांबी 460 कीमी इतकी आहे. सिंधू नदीची ही अशी एक उपनदी आहे की जी `संपूर्णपणे भारतीय हद्दीतुन वाहते.
रावी नदी
काश्मीरमध्ये पिरपांजल पर्वतश्रेणीच्या दक्षिण उतारावरून वाहत येते. रावी नदीची एकूण लांबी 725 की.मी. इतकी आहे. सुमारे 150 कि.मी अंतर ओलांडल्यावर ती पश्चिम सीमेवरून 100 कि.मी अंतर वाहते. नंतर ती पाकिस्तानात प्रवेश करते. पाकिस्तानात झेलम, चिनाब, रावी या नद्यांचा संयुक्त प्रवाह चिनाब नावानेच वाहतो. तो पुढे सतलज नदीला मिळतो. हा संयुक्त प्रवाह पंचनंद या नावाने ओळखला जातो. सुमारे 50 कि.मी अंतर गेल्यावर तो सिंधू नदीला डावीकडून मिळतो.
- नक्की वाचा: पंचगंगा नदी माहिती
बॅरेजेस, पूल, लेव्हीज आणि धरणे:-
पाकिस्तानमध्ये सध्या सिंधूवर सहा बॅरेजेस आहेत: गुड्डू बॅरेज, सुकुर बॅरेज, कोटरी बॅरेज (याला गुलाम मुहम्मद बॅरेज देखील म्हणतात), तौंसा बॅरेज, चश्मा बॅरेज आणि जिन्ना बॅरेज. “सिंध बॅरेज” नावाचे आणखी एक नवीन बॅरेज सिंधू नदीवर टर्मिनल बॅरेज म्हणून आखले गेले आहे. सिंधू नदीवर काही पूल आहेत, जसे की, दादू मोरो पूल, लरकाना खैरपूर सिंधू नदी पूल, थट्टा-सुजावळ पूल, झिरक-मुळा कटियार पूल आणि अलीकडेच नियोजित कांधकोट-घोटकी पूल. सिंध प्रांतातील सिंधू नदीच्या संपूर्ण डाव्या काठाला सुमारे 600 किमी लांबीचे बांधकाम करून नदीच्या पूरपासून संरक्षण मिळते.
गुडडू बॅरेजपासून मंचर लेक पर्यंत उजवीकडील बाजू देखील लांबीची आहे. नदीच्या बांधकामास उत्तर देताना, नदी गेल्या २० वर्षात वेगाने वाढत आहे व त्यामुळे नदीकाठच्या बागेचे उल्लंघन आणि मोठ्या भागात डुबकी निर्माण झाली आहे. पाकिस्तानमधील तारबिला धरण सिंधू नदीवर बांधले गेले आहे, तर वादग्रस्त कालाबाग धरणही सिंधू नदीवर बांधले जात आहे. पाकिस्तान मुंडा धरणही बांधत आहे.
सिंधू नदीवरील प्रदूषण:-
गेल्या काही वर्षात सिंधू नदीच्या काठावरील कारखान्यांमध्ये नदी आणि त्याभोवती वातावरणातील जलप्रदूषणाची पातळी वाढली आहे. नदीतील प्रदूषकांच्या उच्च पातळीमुळे धोकादायक सिंधू नदीच्या डॉल्फिनचा मृत्यू झाला आहे. सिंध पर्यावरण संरक्षण संस्थांनी नदीच्या आसपास प्रदूषण करणारे कारखाने पाकिस्तान पर्यावरण संरक्षण अधिनियम 1997 च्या अंतर्गत बंद करण्याचे आदेश दिले आहेत. सिंधू नदीच्या डॉल्फिनच्या मृत्यूचे कारणही मासेमारी करणाऱ्यांनी मासे मारण्यासाठी विष वापरुन त्यांचे भूपृष्ठ केले गेले आहे. परिणामी, सरकारने गुड्डू बॅरेज ते सुकूर पर्यंत मासेमारीवर बंदी घातली. समुद्रात येणाऱ्या सर्व प्लास्टिकपैकी 90 जबाबदार असणाऱ्या दहा नद्यांच्या गटामध्ये सिंधू दुसर्‍या क्रमांकावर आहे. यांग्त्झी ही एकमेव नदी आहे ज्यामध्ये अधिक प्लास्टिकचे योगदान दिले जाते.
- नक्की वाचा: तापी नदी माहिती
ऐतिहासिक महत्त्व:-
प्राचीन कालीन अवशेष सापडले ते हडप्पा शहर सध्याच्या पाकिस्तानातील पंजाब राज्यात सहिवाल जिल्ह्यात रावी नदी काठी वसले होते. हडप्पाबरोबरच ज्या प्राचीन शहराचे नाव घेतले जाते ते मोहनजोदडो पाकिस्तानातीलच सिंध राज्यातील लारकाना जिल्हयात सिंधू नदीकाठी वसले होते.
प्राचीन अवशेषांसाठी प्रसिद्ध असलेले चन्हुदरो हे शहरही पाकिस्तानातच सिंध राज्यातील नवाबशहा जिल्यात सिंधू सिंधू नदीकाठी वसले.
भारत आणि पाकिस्तान यांच्यातील बलाढ्य सिंधू नदीवरील वाद:-
सिंधू नदी ही आशियातील सर्वात शक्तिशाली नद्यांपैकी एक आहे. हिमालयच्या वायव्य तलावाच्या उगमापासून ते जम्मू-काश्मीर या राज्यामधून आणि पाकिस्तानच्या लांबीच्या बाजूने अरबी समुद्रापर्यंत वाहते. नदी आणि तिच्या पाच उपनद्या एकत्रितपणे सिंधू खोरे तयार करतात, ज्या चार देशांना व्यापतात आणि 215 दशलक्ष लोकांना आधार देतात. तरीही वेगाने वाढणारी लोकसंख्या आणि प्रत्येक देशात जलविद्युत आणि सिंचनाची वाढती मागणी मुळे सिंधू तीव्र दबावाखाली येत आहे.
भारत आणि पाकिस्तान या दोन मुख्य देशांनी 1960 च्या सिंधू जल करारा (आयडब्ल्यूटी) अंतर्गत विविध उपनद्यांना अधिकार वाटून घेतले. आयडब्ल्यूटी दोन देशांमधील विविध युद्धे आणि इतर शत्रुत्व यातून बचावासाठी आहे आणि म्हणूनच याला यशस्वीरित्या यश मानले जाते.
तथापि, आज, या करारास सामोरे जाण्यासाठी तयार नसलेल्या आव्हानांचा सामना करावा लागत आहे. उदाहरणार्थ, भारताने अलीकडेच चिनाब नदीकाठच्या अनेक मोठ्या धरणांना जलदगतीने मान्यता दिली. ही सिंधची 900 कि.मी. लांबीची उपनदी असून ती मुळात आयडब्ल्यूटी अंतर्गत पाकिस्तानला देण्यात आली होती. यापूर्वी पाकिस्तानला देण्यात आलेल्या झेलम नदीवर किशनगंगासह सामायिक नद्यांवर आधीच बांधलेली इतर वादग्रस्त धरणे खालीलप्रमाणे आहेत.
आयडब्ल्यूटी अंतर्गत, चिनाब आणि झेलमसह पाकिस्तानला देण्यात आलेल्या पश्चिम उपनद्यांवर “मर्यादित जलविद्युत निर्मिती” वर भारताचा खरोखरच हक्क आहे. तथापि, पाकिस्तानमधील अनेकांना अशी भीती आहे की जरी या प्रस्तावित धरणे स्वतंत्रपणे कराराच्या तांत्रिक पत्राचे पालन करू शकतील, तरी त्याचा परिणाम डाउनस्ट्रीममध्ये वाढेल. २०१२ मध्ये पूर्ण झाल्यावर सिंधूच्या भारताच्या भागावरील निमू बाझगो प्लांट कायदेशीर वादाचे कारण बनले होते. वुटीपोंग पोटॅविन / शटरस्टॉक या करारावर निश्चित समाधान मिळत नाही, म्हणून दोन्ही देशांनी वेळखाऊ आणि महागड्या आंतरराष्ट्रीय लवादाची मागणी केली आहे.
पाकिस्तानने वेळोवेळी चिंता व्यक्त केली आहे आणि आयडब्ल्यूटी अंतर्गत पाकिस्तानला वाटप केलेल्या सामायिक नद्यांवर नियोजित भारतीय धरणाच्या साठवण क्षमतेवर हस्तक्षेप करण्यास सांगितले आहे.
वरील सर्व गोष्टी पाहून आपणास अंदाज लागला असेलच कि सिंधू नदी कोठून कोठे वाहते तिची लांबी किती आहे त्याचबरोबर नदीचे ऐतिहासिक व भौगोलिक महत्व कसे आहे तसेच नदीची वैशिट्ये कोणती आहेत. sindhu river information in marathi language हा लेख आपल्याला आवडल्यास आपल्या मित्र परिवारासोबत फेसबुक ओट्सअप्प सारख्या विविध सोशियल मेडिया वरून माहिती पोहचवा. तसेच information about sindhu river in marathi language हा लेख कसा वाटला व अजून काही सिंधू नदी विषयी राहिले असेल तर आपण comments द्वारे कळवू शकता धन्यवाद.
आम्ही दिलेल्या sindhu river in marathi माहितीमध्ये काही चुकीचे आढळल्यास आपण तत्काळ आम्हाला comment box आणि email लिहून कळवावे तुम्ही दिलेली माहिती योग्य असल्यास आम्ही त्यामध्ये नक्की बदल करू. अधिक माहितीसाठी भेट द्या :इनमराठी.नेट
